VOC Dokumentasie

Inleiding

Die VOC het 5-jaar kontrakte aangegaan met werknemers. Die kontrak tydperk het eers begin wanneer die werknemer in die Kaap of Batavia aangekom het, alhoewel hulle betaal is vir die tyd aan boord. Die tyd aan boord is slegs gereken vanaf die dag wat die skip uitgeseil het - die tyd wat hulle geneem het om die skip te laai en om te wag vir gunstige winde om te kon seil het nie getel as diens verrig nie - dit kon weke gewees het. Die werknemers het ‘n twee maande voorskot op hulle gasie gekry in kontant. Terwyl hulle aan boord was is hulle rekeninge gekrediteer met hulle volle verdienste. Na aankoms in die Kaap of Ooste, kon diegene wat nog skuld gehad het by die VOC twee maande se gasie per jaar in kontant ontvang - in Februarie en Augustus. Diegene wie se skuld afbetaal was kon 'n maksimum van 4 maande se gasie in kontant kry. Hulle het gratis verblyf en brood rantsoene gekry. Aan die begin van die maand het hulle 'n klein bedrag kontant as kosgeld gekry, en in die middel van die maand n klein bedrag kontant as susidiegeld. Die res van hul verdienste is gekrediteer teen hulle rekenings. Sodoende kon 'n kredietbalans opgebou word wat aan die einde van die kontrak na die sluiting van die rekening betaalbaar was. Uitbetalings is slegs gemaak in Nederland, so die werknemer moes of terugkeer na Nederland om sy betaling te ontvang, of reël dat ‘n agent of tussenganger - deur hom gemagtig - die betaling namens hom ontvang. Kontrakte kon hernu word.

Skeepssoldyboek

Die "skeepssoldyboek" is 'n algemene verwysing na die Hof van Ilpendam se Grootboek en Joernaal van 1705. Elke werknemer het 'n twee-bladsy rekening gehad in die skeepssoldyboek. Jan Grobler is geregistreer as “Jangroeplaarvantangermond” in die Alphabet Generaal wat volgens naam georden was en nie volgens van soos vandag gebruiklik is nie. Die rekening (bladsy) nommers was min of meer invers volgens rangorde m.a.w. hoe hoër die rang, hoe kleiner die nommer. Jan Groeplaar se nommer was 176 (regs onderlangs).

Alphabet Generaal inskrywing vir Jan Groeplaar van Tangermond

Jan Groeplaar se rekening is hier onder. Aan die linkerkant word skuld en uitbetalings aangedui. Aan die regterkant is krediet vir verdienste of betalings van skuld. Sien die transkripsie hier onder vir details.

Jan Groeplaar van Tangermond se rekening in die Hof van Ilpendam se skeepssoldyboek.

Die skeepssoldyboek bevat 'n magdom van inligting. Die skip se naam, VOC Kamer en jaartal word in the titel aangedui: Hof van Ilpendam van die Kamer Amsterdam in 1705. Links bo is die eerste inskrywing, naam, plek van oorsprong en rang: Jan Groeplaar van Tangermond, Soldaat. Onder die naam sou erfgename gespesifiseer word as 'n testament, en ook 'n maandbrief indien van toepassing. Die maandbrief het betalings gespesifiseer aan afhanklikes (gewoonlik die vrou van die werknemer) in Nederland. Die betalings is gemaak teenoor die werknemer se verdiende krediet. In die geval van Jan Groeplaar is geen testament of maandbrief gespesifiseer nie waarvan afgelei kan word dat hy geen afhanklikes of erfgename gehad het nie en ongetroud was.

Linkerkant

Die datum van die eerste grootboek inskrywing is Adij 10:n Maij wat die datum van vertrek was: 10 Mei (1705). Die inskrywing is vir skuld aan die de Edele Compagnie van f18 wat die voorskot was van 2 maande se gasie op de hand teen f9 per maand (dus het hy f9 per maand verdien) wat kontant uitbetaal is. Hierdie handgeld was bedoel om sy onkostes te dek vir 2 maande se wagtyd voor die skip vertrek het.

f het aanvanklik die geldeenheid floryn aangedui maar het in gebruik gebly later om ook die geldeenheid gulden aan te dui wat die floryn vervang het.  Daar is 20 stuiwers in een gulden, en 16 pennings in een stuiwer volgens the Nederlandse valuasie.  Daar was ook aan die Kaap die sogenaamde Indiese valuasie waarvolgens daar net 16 stuiwers in een gulden was.  Dit was egter nie gebruik in die rekeningkunde van die skeepsoldyboeke nie aangesien dit duidelik blyk uit inskrywings van bedrae wat meer as 16 stuiwers aandui. 'n Bedrag is geskry as f f:st:pn bv. f1:10:4 dui aan 1 gulden, 10 stuiwers en 4 pennings.

Die tweede grootboek inskrywing gedateer 10 Mei vir die bedrag van f150 is vir skuld aan Jan Jansz: (Janszoon). Hierdie bedrag was vir sy kis en uitrusting. Jan Janszoon was dus 'n sielverkoper wat vir Jan Groeplaar toegerus het en aan die VOC gelewer het as kandidaat wat aanvaar is. Die VOC het vir Jan Janszoon 'n skuldbrief (transportbrief) uitgereik van f150 teen Jan Groeplaar se toekomstige verdienste. Jan Groeplaar se totale skuld was dus f168 wat hom bykans 19 maande sou neem om terug te werk.

Op 19 Desember 1707 word f110 aan Barent Willems betaal as deel van die f150 skuld op die transportbrief, wat hy waarskynlik gekoop teen 'n redelike afslag. Op 11 Desember 1709 word die uitstaande f40 aan Barent Willems betaal. Die transaksie word geteken deur C. Wamelingh van die Kamer Amsterdam en Barent Willems wat net 'n kruisie kon trek (dus ongeletterd).

Op 4 September 1715 word die bedrag van ƒ587:13:4 uitbetaal aan die ene Hillegonda de Wilde, een van Jan Groeplaar se gemagtigdes. Die transaksie is onderteken deur Hillegonda de Wilde en Hendrik Cramer van die Kamer Zeeland.

[f00000]	[Linkerkant]	In’t Schip T Hoff van Ilpendam voor Amsterdam A:o 1705	[f00000]	176
		Jan Groeplaar van Tangermond Zoldaat
Adij	10:n Maij	A:n d’ E: Comp: over 2 : gagie op de hand a ƒ9 p:r m:t	1f:	ƒ 18:–:–
Adij	10:n Maij	Idem over schult aan Jan Jansz:		ƒ150:–:–
				ƒ168:–:–
1707	19 Dec:s	ƒ110:– aen Barent Willems sijn act:r voldaen in dese op	f:o 206	ƒ110:–:–
1709	11 Dec:s	ƒ40:– betaelt aen Barent Willems sijn		ƒ40:–:–
1251 n:o	398	Oct:r In vold: borge C: Wamelingh Camer A: ’t mercq X van Barent Willems[,] C: Wamelinck
1715	4 Sept:s	ƒ587:13:4 op dato b:t ordre van d’ Heer van Gerven beit aen Hillegonda de Wilde sijne gem:. onder borghtoght van Hend: Cramer Camer Z: die asumeert de Compt:
1341 n:o	31	wegens dese betaeling te indemneeren – renuncieerende de beneficien ordinis et execusionis den effecte verstaende ’T oirconde get:t
		Hillegonda de Wilde Hend: Cramer		ƒ587:13:4

Regterkant

Die eerste transaksie aan die regterkant is gedateer 24 8ber 1705. Op hierdie dag, 24 Oktober 1705 het Jan Groeplaar en 16 van sy makkers die skip verlaat en aan land gegaan. Dus is Jan Groeplaar sedert 24 Oktober 1705 gevestig op die vasteland van Afrika. Hy word gekrediteer met ƒ49:10 wat sy gasie was vir 5.5 maande vanaf hulle vetrek uit Texel op 10 Mei tot 24 Oktober - uitgewerk teen ƒ9 per maand. Die inskrywing Idem te quaat is sy oorblywende skuld van ƒ118:10:– op hierdie datum. Die rekening aangaande die reis na die Kaap word hier afgesluit.

Die rekening aangaande die verblyf aan die Kaap volg onder bogenoemde, maar in 'n ander formaat (twee kolumme vir debiet en krediet). Die eerste inskrywing is vir ult:o Aug:to wat beteken 31 Augustus 1706 en noteer na 10 maande aan die Kaap is sy saldo ƒ40:19:8 te quaat. Dit impliseer sy skuld het verminder van ƒ118:10:– met ƒ77:10:08 na f41:09:08.

Tussen 31 Augustus 1706 en 31 Augustus 1707 betaal hy die oorblywende skuld van f41:09:08 en verskyn daar 'n krediet inskrywing vir ƒ150 "wegens d’ Ingediende schult".

In 1707 kry hy ƒ43:–:4 krediet vir die jaar, wat ongeveer 5 maande se gasie is. Die res is aan skuld afbetaal en ook uitbelatings van klein bedrae kontant.

Van 1708 tot 1712 word hy gekrediteer met ƒ92:14:– per jaar. Die verskil tussen dit en ƒ108 (12 X 9) is die kosgeld en/of subsidiegeld wat uitwerk op ƒ1:05:08. Per maand was die netto gasie krediet dus ƒ7:14:08 per maand.

Op 31 Julie 1713 gaan hy op lening as 'n boerekneg. Hy kry krediet van ƒ81:3 vir 11 maande se werk en daarna word sy gasie opgeskort.

Op 29 Januarie 1715 word Jan Groeplaar 'n vryburger.

Die laaste inskrywing sê Jan Groeplaar is oorlede op 8 Augustus 1735 sonder testament en laat sy vrou en kinders na.

	[Regterkant]	In’t Schip T Hoff van Ilpendam voor Amsterdam A:o 1705	[f00000]	176
		Jan Groeplaar van Tangermond Zoldaat
[1705]	24 8ber:	P:r d’ E: Comp: ƒ49:10 over 8 ½ m:t gagie a ƒ9 p:r m:t verdient zedert aen 10:n Maij dat uijt Texel zij geseijlt tot heeden dat aan Cabo de Goede hoop aan lant gaat	1 f:	ƒ49:10:–
	24 8ber:	Idem te quaat		ƒ118:10:–
				ƒ168:–:–
1706	ult:o Aug:to	over 10 m: op Caep f: 222 teq:t ƒ40:19:8
		Credit ƒ150:– wegens d’ Ingediende schult		ƒ150:–:–
1707	ult:o Aug:to	ƒ43–:4 rest van 12 m: op de Caep	f: 147	ƒ43:–:4
1708	dito	ƒ92:14:– rest van 12 m: op de Caep	f: 109	ƒ92:14:–
1709	dito	ƒ92:14:– rest van 12 m: op de Caep	f:o 85	ƒ92:14:–
1710	dito	ƒ92:14:– rest van 12 m: op de Caep	76 f:	ƒ92:14:–
1711	dito	ƒ92:14:– rest van 12 m: op de Caep	65 f:	ƒ92:14:–
1712	dito	ƒ92:14:– rest van 12 m: op de Caep	56 f:	ƒ92:14:–
1713	ult:o Julij	ƒ81:3:– rest van 11m: op de Caep dat met stilstaende gagie in leningh gaet, en continueert sodanigh ult:o Aug:o 1713	46 f:	ƒ81:3:–
1714	ult:o Aug:o	continueert in leningh op de Caep	f:o 40
1715	29 Januarij	burgher geworden per Caep	f:o 35
1718	ult:o Aug:o	continueert per Caep	f:o 38
1719	ult:o Aug:o	continueert per Caep	f:o 37
1720	ult:o Aug:o	continueert per Caep	f:o 35
1721	ult:o Aug:o	continueert per Caep	f:o 33
1723	ult:o Aug:o	continueert per Caep	f:o 27
1724	ult:o Aug:o	continueert per Caep	f:o 26
1727	ult:o Aug:o	continueert per Caep	f:o 20
1728	ult:o Aug:o	continueert per Caep	f:o 21
1736	ult:o Aug:o	continueert per Caep	f:o 12
1737	ult:o Aug:o	continueert per Caep	f:o 12
		Is 8 Aug:o 1735 sonder testam:t vrouw en kindereren nalatende, overleeden, sijnde sulx doenmaals aant Comptoir niet bekent gemaakt, als per ’t Caapse vrijboek:n de A:o 1738 J:e 11.
				ƒ737:13:4

Aanstelling van Gemagtigdes

Jan Groeplaar het op 19 Februarie 1715 vir Johannis Visser Volkers en sy vrou Hillegonda de Wilde gesamentlik en afsonderlik aangestel as sy gemagtigdes om sy kredietbalans as uitbetaling te ontvang van die Here XVII in Amsterdam. Volkers was 'n Koopman in die VOC en wel af. Ek neem aan dat hierdie transaksie behels het dat Volkers hom in die Kaap betaal het teen 'n sekere afslag in ruil vir die reg om op sy kredietbalans aanspraak te maak in Amsterdam.

Oorspronklike	Transkripsie
	145 C:H: Baumont Huijden den 19:en Februarij A:o 1715 compareerde voor mij Hugo van der Meer Pietersoon, eerste geswoore clercq ter politijcque Secretarije, alhier aan Cabo de goedehoop ter presentie van de naar= genoemde getuijgen Jan Groepelaar van Tangermun= de, burger deser Colonie, de welke verklaarde te constituee= ren, en in der beste forma magtigh te maken, als doet in kragte deeses, de heer Johannis Visser Volkers, coopman tot Amsterdam benevens sijne huijsvrouw Juff:r Hildegonde de Wilde gesamentlijk ofte een ijder int bisonder, cum potestate substituendi, speciaalijk omme in sijn constituants name en van sijnent weegen van haar Ed:le groot agtb: de heeren bewinthebberen ter Camer Amsterdam, met behoorlijke eerbiedigheijt, te innen, vorderen ende te ontfangen, sodanige somma van vijff hondert, seven en tagtigh guldens, dertien stuijvers en vier penn: als den constituant van d’ nederlandsche g’octroijeerde oostindische Comp:e suijver was competeerende en te goet behouden heeft, op seven stuks origineele annexe soldij reeke: namentl: Een origineele reke: geslooten int Casteel de goede hoop adij ultimo Aug:s 1707 en geteekent
	door J. Cruse, met een soldo van ƒ43:–4:– Een d:o d:o geslt: en get: als boven adij ultimo Aug:s 1708 met een credit van ƒ92:14:– Een d:o d:o geslt: en get: als boven, adij ultimo Aug:s 1709, waar op te goet ƒ92:14:– Een d:o d:o geslt: en get: als boven, adij ult:o Aug:s 1710, te goet ƒ92:14:– Een d:o d:o geslt: en geteekent als boven adij ultimo Aug:s 1711, met een credit van ƒ92:14:– Een d:o d:o geslt: en get: als boven, adij ult:mo Aug:s 1712, waar op te goet ƒ92:14:– nog Een d:o d:o geslt: en get: als boven, adij ultimo Julij 1713 met een soldo van ƒ81:3:–___ Somma ƒ587:13:4 Versoekkende den constituant dier halven gantsch nedrigh, dat haar Ed:le groot achtb:r de heeren bewinthebberen ter Camer vermelts, goede geliefte zij, gemelte somma aan sijn gemagtigden als voorsz: te laten voldoen, sullende ’t selve haar Ed:le groot achtb: voor goede betalinge valideeren, approbeerende wijders alle ’t geene hier inne door desselfs gemagtigdens sal werden gedaan en verrigt, zodanigh en in diervoege, Even of door hem zelfs gedaan zal sijn, niet tegenstaande hier inne eenige nader off
	Selteks

Lening van Jan Meijndersz: Kruijwagen de oude

Oorspronklike	Transkripsie
	16 R: Tulbagh Huijden den 4:e Februarij 1726 Compareerde voor mij Josephus de Grandpreez, eerste geswoore Clercq ter politicque Secretarie alhier aan Cabo de Goede Hoop ten presentie van den naargen: landbouwer Jan Grobelaar, dewelke bekende wel en deugdelijk schuldig te weesen, aan ende ten behoeve van den burger Jan Meijndersz: Kruijwagen de oude, de somma van hondert en twintig rd:s Indische valuatie, spruijtende ter saake van deugdelijke geleende en aan des comparants eijgen handen toegetelde penningen renuntierende dierhalven de exceptie van ongetelde gelde welke voorsz: somma van rd:s 120:– den comparant bij deese beloofde en aannam te zullen voldoen en betaalen aan gezegde Kruijwagen ofte zijne ordre, met een intrest van 6 rd:s in’t jaar heden ingaande, en geduurende zoo lange ende ter tijt de geheele hooft zomma zal afgelost ende gequeten zijn, ’t welk den comparant na behoorlijke weederzijdse waarschouwinge van drie maanden bevoorens vermag en ook zal moeten doen, niets als dan in eener somma in goeden gangbaeren en gepermitteerden gelde
	gelde opleggende en betaalende meergemelde capitaal beneevens zoodanige verloopene renten als na rato des tijts verscheenen en nog onbetaald zullen zijn, tot securiteijt van dien verbind den comparant zijn persoon, mitsgaders alle hebbende en nog te verkrijgene goederen zoo roerende als onroerende geene exempt alle deselve ende de keure van dien submitteerende ten bedwang en executie van alle ’s heeren regten ende regteren en wel specialijk de judicatuure van den E: Agtb: raad van Justitie deeses gouvernements. Dat aldus passeerde ter Secretarie voorn: ten overstaan van d’ adsistenten Pieter Steenmets en Pieter Drewes als getuijgen. Als getuijgen: Jan Grobler P:r Steenmets In kennisse van mij: P:r Drewes J:s de Grandpreez E.g. Clercq

Transportakte van Landskroon

Hier is die transportakte van Jan Grobler se aankoop van die plaas Lanskroon in die Drakenstein distrik [met dank aan Paul de Villiers van Landskroon en Hennie de Vos, geskiedkundige]:

Oorspronklike	Transkripsie
	117. R: Tulbagh Compareerde voor ons ondergetek: gekommiteerdens uijt den E: Agtb: Raad van Justitie deses gouvernements in steede van scheepenen, den landbouwer Jan Grobbelaar dewelke bekend wel en deugdelijk schuldig te weesen aan ende ten behoeve van den burger Jan Meijndertsz: Cruijwagen de oude, een somma van negenduijsent en een hondert guldens Indische valuatie, spruijtende ter sake van cooppenn: over coop en transport van seker plaats ofte hofsteede genaamd Landskroon gelegen onder ’t district van Drakensteijn, mitsgrs: eenige losse goederen [alles] breder gemelt in ’t transport van dien op heeden voor ons gecommitteerde as meede wettig gepasseert, welke voorsz: somma van ƒ9100:– den comp:t bij desen beloofde ende aannam te sullen voldoen en betaalen aan gesegde Cruijwagen d’ oude ofte ordre in agt paaijen ofte termijnen, waar van de eerste ter somma van elk hondert een en veertig guldens gem: valuatie, sal komen te verscheijnen heden over een
	een jaar ende de andere seven paijen ider ter groote van elk hondert sevenendertigh voorn: guldens een jaar na malkanderen, soodanig dat de laaste paij sal moeten wer[den] betaalt in ’t jaar 1734 en dat in goede en leverbaare wijn, de legger gerekent tegens vijf en twintig Rd:s ’t stuk; tot securiteijt dien verbind den comp:t tot een speciaal hijpotheecq ’t voorsz: verkogte en aan hem getransporteerde en voorts generaalijk sijn persoon en goederen soo roerende als onroer[ende] hebbende ende nog te verkrijgene geene uijt= gesondert, alle deselve ende de keure van dien, submitteerende ten bedwangen executie van alle ’s heeren regte ende regteren en wel in sonderheijd de judicatuure van den E: Agtb: Justitieelen Raad des gouvernements. In teeken der waarheijd hebben wij gecommitteerdens desen benevens den comp:t ende den Eerste Clercq meede gesubschr[...] en met ’s Comp:s cachet doen besegelen. Aldus
	Aldus gedaan ende verleeden ter Secretarije van Politie alhier aan Cabo de Goede Hoop, in ’t jaar onses Heeren duijsent sevenhondert ses en twintig op den vierden dag der maand Februarij. Als gecommitt:s Jan Groblar T: Rhenius In kennisse van mij H:k Swellengrebel J:s de Grandpreez E:g: Clercq Huijden den 22:n Maart 1735 compareerde voor mij Willem van Kerkhoff, eerste geswoore clercq ter Politicque Secretarije alhier aan Cabo de Goede Hoop, present de naargen: ge= tuijgen den burgerraad Johannes Cruijwagen wettige houder deses nevenstaande s[ch]uldbrief volgens seeker donatie intervivos van wijlen des= selfs vader Jan Mijndertsz: Cruijwagen de oude, op den 28 Novemb:r 1726 door den doemaaligen eerste gesw: clercq Josephus de Grandpreez en getuijgen ten voordeele van hem gepasseert, dewelke versogt vermits de prompte voldoening van dien, dat de selve mogte werden gerojeert, soo geschied sulx bij deesen actum ter Secretarijs voorz: datum als boven. Als getuijgen P: Tamé J:s Cruijwagen P: Walravens In kennisse van mij [W: Herholtz] E:g: Clercq

Boedel

Jan Grobler het intestaat gesterf en sy boedel is saamgestel deur die Weeskamer op 30 September 1735 .

Oorspronklike	Transkripsie
	Selteks
	Inventaris van alle soodanige goederen als er naargelaten en met er dood ontruijmt is, wijlen den landbouwer Jan Grobbelaer volgens order van den E: Agtbaare Heer President mijn heer Adriaen van Kervel en Heeren Weesmeesteren deeser steede, in bijweesen van de weed:w Geertruij Knoetsen als boedelhoudster dewelk ons ondergeteekende hiertoe heeft versogt namentlijk: Een plaats ofte hofsteede gen:t Landskroon geleegen onder het destrict van Drakensteijn aan de Paarel gewardeert op 4500 2 mansslaeven waarvan de eene out is, tot 310 30 runderbeesten a 20 ider 600 300 schapen onsuijver tot 300 11 groote paarden en vijf veulens tot 330 24 oude leggers te samen 16 leggers wijn tot 400 1 trapbalij 6 emmers, een tregter 1 brandewijns keetel van 1/2 aam groot 24 In t huijs 1 vierkante tavel 7 1 vierkante tavel 1 kist met 3 rakken 9 In de combuijs 3 ijsere potten tot 9
	1 tee keetel 1 comvoor 1 ijsere pan, 1 rooster, 1 drievoet 6 porcelijne schootels tesamen 8 16 porcelijne borden 12 tinne leepels Op de werf 1 oude wagen tot 100 1 oude ploeg 6 Somma 6974 Deesen boedel is debet Aan den eerw: predicant Kok 2400:−− Aan den eerw: Predicant voor 1 jaar intrest 120:−− Aan de heer Jan Kruijwagen 2500:−− Aan de daarop verloopene intrest 125:−− Aan d heer Kruijwagen voor verschoote penn: tot rouwkleeder 93:−− Aan s:r A. Koele p:r obligatie 600:−− Aan verloopene renten 6 pc:t 36:−− Aan deselfde voor 1 stuk linnen 8:4 Aan Adam Hendrik Mulder 425:−− Aan verloopene intrest 25:6 Aan klatschulden 581:10 Aan Barend Smit 70 Aan Hartmansdorf 100 170:−− Deesen boedel heeft niets te goet 6914:4 Sulx den boedel te quaat 110:4 Thien kinderen met namen Johannes, Catarina, Cornelia, Willem, Pieter, Claas, Geertruij, Dorothea, Koert, en Dirkje Grobbelaar nog een kind waarvan de weed: swanger is. Aldus geinventariseert op voorm: hofsteede gen:t Landskroon deesen 30:e 7:ber 1735. Als boedelhoudster: J:B: Baarsenburgh dit is het merk A:s Grove van Geertruij Knoetsen weed:w Jan Grobbelaar
	Aldus vervolgens getaxeert aan Cabo de Goede Hoop den 8:e October 1735. Gecommitteerde Dit X is de handtekening Weesmeesteren: van de weed: Grobbelaar Corn:s Eelders A:m Cloppenburg